Görecelik kavramı, varlığı başka bir şeyin varlığına bağlı olan, mutlak olmayan, göreli, bağıntılı, izafi, nispi, rölatif anlamına gelen bir sözcüktür . Felsefe ve fizik alanlarında önemli bir yere sahip olan görecelik kavramı, özellikle Albert Einstein’ın ortaya attığı görelilik teorisi ile bilinmektedir. Görelilik teorisi, uzay ve zamanın birbirinden bağımsız olmadığını, iç içe geçmiş uzay-zaman sürekliliği olduğunu ve bu sürekliliğin dev kütleli cisimlerin yer çekimi etkisiyle büküldüğünü ifade eder. Bu yazıda görecelik kavramını daha iyi anlamak için beş örnek verilecektir.
Eşzamanlılık Görecelidir
Eşzamanlılık, iki veya daha fazla olayın aynı anda gerçekleşmesi anlamına gelir. Ancak Einstein’ın özel görelilik teorisi, eşzamanlılığın görelilik teorisiyle ilişkili olduğunu göstermiştir. Yani eşzamanlılık, gözlemcinin hareket durumuna ve konumuna bağlıdır. Örneğin, iki trenin aynı anda hareket ettiğini varsayalım. Trenlerden birinin ortasında duran bir gözlemci, trenlerin ön ve arka uçlarından aynı anda ışık sinyalleri geldiğini görür. Ancak diğer trenin ortasında duran başka bir gözlemci ise, ışık sinyallerinin aynı anda gelmediğini görür. Çünkü ışık hızı sabit olmasına rağmen, trenler hareket etmektedir. Bu nedenle eşzamanlılık göreceli bir kavramdır.
Zaman Genişlemesi Görecelidir
Zaman genişlemesi, hareket eden bir cismin zamanının yavaşladığı veya durduğu fenomenidir. Einstein genel görelilik teorisinin, zamanın yer çekimi etkisiyle değiştiğini söyler. Yani yer çekiminin daha güçlü olduğu yerlerde zaman daha yavaş akar. Örneğin, Dünya’nın yüzeyindeki bir saat ile uzaydaki bir saat arasında fark vardır. Uzaydaki saat daha hızlı işler. Bu nedenle zaman genişlemesi görecelik kavramı açısından en yaygın türdür.
Uzunluk Daralması Görecelidir
Uzunluk daralması, hareket eden bir cismin uzunluğunun kısaldığı fenomenidir. Einstein’ın özel görelilik teorisinde bu durum; hareket eden bir cismin uzunluğunun hareket yönünde kısaldığını açıklar. Yani hareket eden bir cisim için duran bir gözlemciye göre uzunluk daha küçüktür. Örneğin, ışık hızına yakın hızda hareket eden bir roket için duran bir gözlemciye göre roketin uzunluğu çok küçüktür. Bu nedenle uzunluk daralması da göreceli bir kavramdır ve Görelilik teorisi açıklamalarında yer alır.
Göreceli konum
Bir yerin başka bir yere göre nasıl konumlandığını ifade eder. Örneğin Kilimanjaro Dağı’nın 3° güney paraleli ve 37° doğu meridyeni üzerinde yer alması mutlak konumunu, Tanzanya’nın kuzey doğusunda yer alması ise göreceli konumunu tanımlar. Bu durum da görecelik kavramı açısından yaygın bir örnektir.
Göreceli algı
Zamanın akış hızını anlayabilmemiz için farklı referanslar kullanırız. Bu referanslar değişken ve sabit olmadığı için zaman algısı herkes için her zaman farklı hızlarda akabilmektedir. Örneğin yarım saatlik sıkıcı bir bekleme süresi bize saatler kadar uzun gelebilir. Tam tersine bitmesini istemediğimiz, çok eğlenceli geçen yarım saati üç-beş dakika kadar kısa bir süre gibi algılarız. Göreceli algı; Görelilik teorisi konusunda en bilinendir.
İnstagramdan takip edin.
